Τι είναι το «Σχέδιο Σωτηρία»; Η νέα βραβευμένη ταινία-ντοκυμαντέρ της Λουκίας Ρικάκη; Μια μεγάλη εθελοντική ομάδα του νοσοκομείου "Σωτηρία" που δρα παραδειγματικά, ήδη από τα χρόνια της ίδρυσής του με... τριαντάφυλλα στα χέρια; Ένα μεγάλο εικαστικό γεγονός μενέους καλλιτέχνες; Ο επαναπροσδιορισμός της λέξης ζωή και η… σωτηρία της; Η σκηνοθέτις Λουκία Ρικάκη δίνει την απάντηση στην Κρυσταλία Πατούλη για το tvxs.gr.
Τι έχεις να πεις για το εικαστικό γεγονός "Σχέδιο Σωτηρία" που έγινε η αφορμή για την δική σου ομώνυμη ταινία-ντοκιμαντέρ που προβάλεται από σήμερα στον κινηματογράφο της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, και η οποία απέσπασε το ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Χαλκίδα;
Είναι μια πρωτοβουλία του επιμελητή τέχνης, Παναγιώτη Παπαδόπουλου, ένα μεγάλο εικαστικό γεγονός, στους χώρους του νοσοκομείου Σωτηρία, που από ότι ξέρω δεν έχει ξαναγίνει παρόμοιό του.
Το συγκεκριμένο νοσοκομείο, ήταν το πρώτο σανατόριο της Ελλάδας που όπως αναφέρεται και στο φιλμ «… παρά τους πρόποδας του Υμηττού, φέρον το εύελπι όνομα "Σωτηρία". Η ανέγερση του θεραπευτηρίου τούτου, το 1902, οφείλεται σε ιδιωτική πρωτοβουλία και δη της Σοφίας Σλήμαν.».
Είχε νοσηλευτεί και η ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη όπως και ο Γιάννης Ρίτσος…
Ναι, εκεί δολοφονήθηκε και ο Μπελογιάννης γιατί κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης και χώρος εκτέλεσης αγωνιστών. Ο χώρος έχει, όμως, και μακρά ιστορία με γνώμονα τον άνθρωπο και το ενδιαφέρον είναι, πως συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Είναι μοναδικό και αξιοθαύμαστο το πώς μια κοινότητα ανθρώπων επαγγελματιών μέσα σε ένα χώρο νοσοκομείου, δημιουργούν πέρα από το επάγγελμα τους, εστιάζοντας στην προσφορά, στο ταλέντο του καθενός αλλά και την κοινωνία....
Στο ξεκίνημα της ταινίας, άλλωστε, αναφέρεται πως «Οι καλλιτέχνες καλούνται να αντιμετωπίσουν την έννοια της συλλογικής μνήμης και να επανεξετάσουν την ιστορία και τις κοινωνικές της διαστάσεις, μέσα από την εικαστική παρέμβαση»
Ακριβώς. Με με την έννοια αυτή, το Σχέδιο Σωτηρία, είναι κάτι συμβολικό για μένα. Γιατί όλοι αυτοί οι άνθρωποι κινούνται γύρω από πράγματα που έχουν να κάνουν με τα κοινά.
Αρχικά, ήρθα σε επαφή με αυτό που γινόταν εκεί από τον Τύπο. Μου άρεσαν πολύ τα καλλιτεχνικά τους έργα και παίρνοντας την απόφαση εντελώς παρορμητικά ξεκίνησα μία μέρα και πήγα. Με ξενάγησαν, μου έδειξαν τα πάντα, με ενημέρωσαν για τις συνθήκες λειτουργίας όπως και για την ιστορία του νοσοκομείου. Έμεινα ενθουσιασμένη και με την ποιότητα των έργων τους αλλά και με όλα αυτά που έμαθα.
Όλοι κατεβαίνουμε συχνά στην Κατεχάκη αλλά δεν ξέρουμε τι κρύβεται πίσω από αυτό το… δάσος.
Κάποια στιγμή, τους ρώτησα «Έχετε σκοπό να καταγραφεί αυτή η έκθεση;» μου απάντησαν «Όχι» και τότε τους είπα ότι θα ήθελα να το αναλάβω. Έτσι, με συνοπτικές διαδικασίες και με δική μου πρωτοβουλία χωρίς καμία, δηλαδή, χρηματοδότηση αποφάσισα να καταγράψω ότι συμβαίνει εκεί.
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, μάλιστα, δημιουργήθηκε εξ αρχής μια περίεργη εμπιστοσύνη, και λέω περίεργη γιατί ούτε οι άνθρωποι με γνώριζαν ούτε εγώ τους γνώριζα.
Τι «υλικό» που χρησιμοποίησες γι’ αυτή την ταινία;
Είναι ένα φιλμ γυρισμένο εξ ολοκλήρου στις εγκαταστάσεις του νοσοκομείου «Σωτηρία» και στο προαύλιο που είναι γεμάτο με πεύκα, από νοσηλευτές, γιατρούς, αλλά και 100 νέους Έλληνες εικαστικούς, σπουδαστές της Σχολής Καλών Τεχνών.
Επί τέσσερις μήνες πήγαινα πολύ συχνά γιατί έπρεπε να γνωρίσω σιγά σιγά και τους καλλιτέχνες αλλά και τις διάφορες πολύ οργανωμένες ομάδες, όλους τους εθελοντές, τους επισκέπτες, σύνολο δηλαδή, χιλιάδες άνθρωποι!
Έκρινα, ότι είναι καλό να δούμε γιατί βρίσκονται εκεί αυτοί οι άνθρωποι, ή γιατί π.χ. τα έργα είναι μοντέρνας τέχνης αν και οι περισσότεροι από τους απλούς ανθρώπους δεν έχουν πάει ούτε σε μία γκαλερί στη ζωή τους, δεν έχουν εξοικειωθεί, δηλαδή, με κάτι τέτοιο. Όμως, επειδή βασίζονταν όλα σε μια τέτοια πλούσια ιστορία που έχει ο χώρος και οι άνθρωποί του, αλλά και σε μια ιστορία πόνου και δύναμης, όπως και σε πολλές περιπτώσεις αναγέννησης… πράγματα με τα οποία ο καθένας ταυτίζεται ακόμα και αν δεν έχει δει μία μεταφορά τους μέσα στην σύγχρονη τέχνη, μπορεί και τα νιώθει. Ήταν τόσο δυνατό όλο αυτό, που προκάλεσε πολύ συγκινητικές αντιδράσεις, όπου αρκετές από αυτές τις έχω καταγράψει.
Ακόμη, έχει πολύ ενδιαφέρον, πώς αυτοί οι νέοι καλλιτέχνες από 22 έως 23 χρονών (γιατί η ιδέα του Παναγιώτη Παπαδόπουλου ήταν να πάρει πολύ νέους καλλιτέχνες) οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έχουν βιώσει ανάλογες εμπειρίες προβλημάτων υγείας, μπήκαν σε όλο αυτό το θέμα επί 2 χρόνια νομίζω, να μάθουν την ιστορία, να βιώσουν τον χώρο του νοσοκομείου ακόμα και να κοιμηθούν πολλά βράδια στους χώρους του.
Εγώ πιστεύω ότι όλοι μας αν εκτεθούμε με σεβασμό σε μια πληροφορία, θα προχωρήσουμε ο καθένας με μία δικιά του επεξεργασία, γιατί όλοι είμαστε εν δυνάμει ευαίσθητοι, απλώς δεν εξασκούμε αυτές τις ευαισθησίες μας.
Βασίστηκε, λοιπόν, σε αυτό ο Παναγιώτης και είναι εντυπωσιακό τι έκανε με αυτά τα παιδιά.
Είπες ότι παρορμητικά ξεκίνησες αυτό το ντοκυμαντέρ, αλλά ποιο ήταν το σημαντικότερο, νομίζεις, που σε έκανε να το αποφασίσεις;
Κατ’ αρχάς, είχα μεγάλη επαφή με τα θέματα υγείας, μέσα από το φεστιβάλ που έκανα στην Κω για χρόνια. Όμως, αν και έχω δει ακριβώς γι αυτό το λόγο, πολλά ανάλογα θέματα, το συγκεκριμένο με συγκίνησε πολύ γιατί κάποια ανάλογη προσπάθεια δεν έχω δει να γίνεται ποτέ, όπως είπα. Σημειωτέον, ότι έβλεπα εκατοντάδες θέματα κάθε χρόνο για να επιλέξω για αυτό το φεστιβάλ υγείας.
Την θεώρησα μια πολύ ενδιαφέρουσα παρέμβαση και πολύ αισιόδοξη. Μάλιστα σκεφτόμουν όταν θα τελείωνε η ταινία, να την προβάλαμε και στο φεστιβάλ κάποια στιγμή. Αλλά, φέτος μας εξεδίωξε, για εντελώς ακατανόητους λόγους, ο νέος δήμαρχος της Κω.
Μιλάς για το International Health Film Festival, που ήσουν ο εμπνευστής του. Το Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ «Ιπποκράτης»...
Ναι, ήταν το μοναδικό στον κόσμο, φεστιβάλ για θέματα υγείας. Γι αυτό, σκεφτήκαμε στη συνέχεια, να γίνεται πλέον αυτό το φεστιβάλ στο Νοσοκομείο Σωτηρία, σαν μια συνέχεια και της ίδιας της εργασίας μας. Είχαμε πάρει και την έγκριση από το υπουργείο υγείας και από την διοίκηση του νοσοκομείου αλλά και αυτή η ιδέα δεν υλοποιήθηκε, για λόγους ανωτέρας βίας. Στόχος μας είναι να το προσπαθήσουμε, γιατί έχουμε επιπλέον, και ένα τέλειο αμφιθέατρο εκεί στο "Σωτηρία".
Ξεκίνησες για το ντοκυματέρ, μέσα κυρίως από αυτό το εικαστικό γεγονός, όμως στην πορεία είδες και άλλα... Δηλαδή, τον εθελοντισμό, την συντροφικότητα, την αλληλεγγύη, τον ανθρωπισμό, την ευαισθητοποίηση και όχι μόνο στα θέματα της υγείας…
Πάντα αυτό το νοσοκομείο στηριζόταν στον εθελοντισμό. Κάποτε, είχαν κάνει κι έναν φοβερό έρανο, προσφέροντας ένα τριανταφυλλάκι στους περαστικούς στο Σύνταγμα, λέγοντάς τους «Δώστε ότι θέλετε για ένα καινούριο κτήριο του σανατορίου» και μέσα σε μια μέρα, μάζεψαν 35.000 δραχμές, τεράστιο ποσόν για εκείνη την εποχή και έτσι έχτισαν ένα ολόκληρο κτήριο! Μάλιστα, υπάρχει μέσα στην ταινία αυτή η ιστορία που έχει πίσω της κι άλλες ιστορίες, όπως π.χ. αυτή στο πρώτο κτήριο, που κάθε δωμάτιο είχε 10 κρεβάτια και το κάθε κρεβάτι το αναλάμβανε εθελοντικά μια οικογένεια: Όποιος ασθενής και αν φιλοξενούνταν στο συγκεκριμένο κρεβάτι, ανέλαβε τα έξοδα που χρειαζόταν για την φιλοξενία του μέχρι να αναρρώσει, εκτός από τα έξοδα της περίθαλψής του. Υπάρχει δηλ. ένα σημαντικό παρελθόν προσφοράς που συνεχίζεται με έναν συγκινητικό τρόπο, με στόχο να είναι οι ασθενείς και οι οικογένειές τους, όσο το δυνατόν καλύτερα.
Οπότε στο φιλμ, δείχνεις και για το πώς όλοι αυτοί οι εθελοντές, συνεργαζόμενοι μεταξύ τους, υλοποιούν ένα αποτελεσματικό έργο για τις οικογένειες και τους ασθενείς τους.
Και για το πως αυτοί οι εθελοντές, μετέφεραν αυτό τον ενθουσιασμό στους νέους καλλιτέχνες, που δεν έχουν τέτοιου είδους εμπειρίες. Μπήκαν με έναν συγκινητικό και ευλαβικό τρόπο και στο κομμάτι της ιστορικής μνήμης και στο κομμάτι της ασθένειας και έφτιαξαν όλα αυτά τα καταπληκτικά έργα.
Μιλάμε, δηλαδή, για κάτι παραπάνω από… Σχέδιο Σωτηρίας Ζωής. Ίσως, και για την ίδια τη Σωτηρία της... ψυχής;
Ωραία το… πιάνεις, γιατί και εγώ συνέχεια τους ρωτούσα εάν το «Σχέδιο Σωτηρίας» είναι εφικτό, εννοώντας ακριβώς αυτό. Και ο καθένας απαντούσε με τον τρόπο του. Μερικοί μου απαντούσαν ότι όλα είναι μέσα στο μυαλό μας, ότι μπορούμε ακόμη και να πετάξουμε, ότι πάντα έχουμε τα εργαλεία για να ξεπεράσουμε όλες τις δυσκολίες.
Άρα, μιλάμε για την Σωτηρία με όλες τις έννοιες, το Σχέδιο Σωτηρίας για κάθε κρίση, αφού και η ασθένεια, είναι κι αυτή μία κρίση…
Γι αυτό και εγώ γράφω συνέχεια στον υπότιτλο ότι η Σωτηρία είναι κάτι εφικτό. Αυτό ακριβώς θέλαμε να αναδείξουμε μέσα από αυτή την ταινία. Σε
αυτό το εθνικό και διεθνές ζοφερό τοπίο, υπάρχουν Ελληνες που εργάζονται και προσφέρουν γενναιόδωρα. Η ταινία αποτελεί τον ύμνο και την καταγραφή μιας σπουδαίας υλοποιημένης συλλογικότητας. Υπάρχει, δηλαδή, υλοποιημένο μέσα από αυτό το μοίρασμα, τη δοτικότητα, την αλληλεγγύη…
… Αλλά και την επικοινωνία όπως και την έκφραση; Γιατί στην ταινία λέγεται επίσης ότι «Στο εγχείρημα της αυτό, η τέχνη ως συλλογική διαδικασία, περιστρέφεται γύρω από τα συναισθήματα και τις ανθρώπινες σχέσεις». Πόσο έχει να κάνει αυτό, με τη λεγόμενη «μεταεπικοινωνία»; Είχα παρακολουθήσει ένα σεμινάριο με θέμα την χρόνια ασθένεια στοΕργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων και μιλούσαν συνέχεια για επικοινωνία! Στο διάλειμμα έφτασα να αναρωτηθώ, μήπως είχα μπει σε λάθος σεμινάριο! Στη συνέχεια όμως κατάλαβα, ότι για να είναι υγιές ένα σύστημα (από τον εαυτό μας -ψυχικά και σωματικά- μέχρι τις σχέσης μας) είναι απαραίτητη η... μεταεπικοινωνία, που σημαίνει ότι "εκφράζω αυτό που νοιώθω λεκτικά και εκφράζω λεκτικά και το όραμα της σχέσης που θέλω να έχω με τους άλλους", κάθε φορά που επικοινωνώ μαζί τους…
Αυτό λένε και άνθρωποι στην ταινία! Και δέχεται ο άλλος να σε ακούσει και να τον ακούσεις! Όσο το έβρισκα αυτό, το κατέγραφα.
Θυμάμαι ότι βρήκα μια γυναίκα που είχε πεθάνει η μάνα της και μου το είπε, αντίθετα, με άλλα λόγια... ότι «παλιά βρίσκαμε ανθρωπιά»…
Μέσα από αυτό το ντοκυμαντέρ μοιάζει, δηλαδή, να επαναπροσδιορίζεται και η ίδια η λέξη Σωτηρία;
Εκ των πραγμάτων. Όπως όλοι, έτσι και εγώ είμαι σε αναζήτηση θετικών παραδειγμάτων και όταν το είδα ένιωσα ότι έπρεπε να το «χειροκροτήσω» και να είμαι όσο πιο έτοιμη για την καταγραφή του. Εν τέλει, αυτό που φαίνεται από τις αντιδράσεις, είναι ότι πέτυχε ο στόχος του. Ακόμη και εγώ συγκινούμαι τώρα που το παρακολουθώ.
Μια ενδιαφέρουσα πρόκληση-πρόσκληση...
Ιδίως μέσα στο σκηνικό που ζούμε τώρα, για να βρούμε στοιχεία που δεν πιστεύαμε ότι υπάρχουν, να τα επαναπροσδιορίσουμε. Όντως γίνεται ένα τεράστιο έργο καθημερινά από ανθρώπους και είναι το πιο πλούσιο υλικό που διαθέτουμε.
Σαν λαός είναι το ίδιο το χρυσάφι μας... Είναι ένα χρυσάφι που μπορεί να μην λέει τίποτα στους... Οίκους Αξιολόγησης, που μπορεί να μην το αντιλαμβάνονται καν σαν παράμετρο..., αλλά μπορεί να κάνει θαύματα και το βλέπουμε σ' αυτό το γεγονός που καταγράφω. Το Σχέδιο Σωτηρία, είναι ένα φωτεινό παράδειγμα. Κάθε μέρα για μένα, σε όλη αυτή την διάρκεια του φιλμ, ζούσα και μια έκπληξη, μια ανακάλυψη, μια μεγάλη χαρά. Στιγμή δεν ένοιωσα ότι ήταν κάτι βαρύ…
Υπάρχει ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα…
Για μένα ναι. Υπήρχε και υπάρχει.
«Κόσμε όσο και αν πονάς όλα ξαναρχίζουν, όλα είναι ακόμη δικά σου». Έτσι τελειώνει η ταινία. Και αυτή είναι μια σύγχρονη… προσευχή κατά έναν τρόπο.
Info
Η ταινία- ντοκυμαντέρ της Λουκίας Ρικάκη, SALVATION PLAN (Σχέδιο Σωτηρία), προβάλλεται από σήμερα 20 Οκτωβρίου και καθημερινά στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στην Ιερά Οδό, έως και την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου, στις 7μμ., και διαρκεί 62 λεπτά. Οι προβολές θα συνεχιστούν για μία ακόμη εβδομάδα από τις 27 Οκτωβρίου, στον κινηματογράφο Τριανόν Κοδρικτώνος.
http://tvxs.gr/news/alles-texnes/sxedio-sotirias-tis-loykias-rikaki?fb_comment_id=fbc_10150353156087052_19006097_10150353323662052#f25851228c
